ماهواره و اصطلاحات جزئی آن
ماهواره چيست؟
واژهي انگليسي Satellite از کلمهي لاتين Satelles به معني همراه، دنبالهرو يا محافظ شخصي گرفته شده است .
ماهواره محفظهاي فلزي به شکل کره، استوانه يا مخروط است. پوشش فلزي ماهوارهها بايد بسيار مقاوم باشد، زيرا اين وسيله نوسانات حرارتي شديدي را بايد تحمل کند. اگر ماهواره در سايهي زمين قرار گيرد، چنان سرد ميشود که قطعاتش به صدا در ميآيند و بر عکس، در برابر خورشيد، بدنهي فلزي آن به شدت گرم ميشود. بنابر اين، هميشه اين خطر وجود دارد که ابزارهاي موجود در ماهواره بيش از حد گرم يا چنان سرد شوند که از کار بيفتند. چون در فضا هوا وجود ندارد، تنظم دما به شيوهي تبادل حرارتي با محيط ممکن نيست، اما به شيوهي تابشي ميتوان مقدار دما را تغيير داد. به همين دليل، ماهوارهها را با موادي ميپوشانند که عايق حرارتي باشند و پرتوهاي رسيده را منعکس کنند.
هر چه ارتفاع مدار حرکت ماهواره از زمين بيشتر باشد، ماهواره تا مدت طولانيتري در مدار باقي ميماند. اما عوامل گوناگوني سبب ميشوند که ماهواره به تدريج متوقف شود و در نهايت، بر اثر عبور از لايههاي ضخيمتر جو و اصطکاک با آنها، کاملاً بسوزد و از ميان برود.
براي آنکه بتوان ماهواره را در مدار ثابتي نگه داشت و در صورت لزوم، محل آن را تغيير داد ، تجهيزاتي ويژهي اصلاح جهت و مکانيابي ماهوارهها ساخته شده است. به علاوه، در ماهوارههاي جديد يک دستگاه تأمينکنندهي انرژي وجود دارد که به وسيلهي يک فرستندهي راديويي از روي زمين هدايت ميشود و هميشه فعال است. قسمت اعظم اين دستگاه از باتريها و مولدهاي خورشيدي تشکيل شده است که انرژي لازم را از نور خورشيد ميگيرند. سلولهاي خورشيدي روي بالهايي قرار ميگيرند که در طرفين ماهواره نصب شدهاند. به اين بالها، پانلهاي خورشيدي ميگويند. هر چه اين پانلها بزرگتر باشند، انرژي الکتريکي بيشتري فراهم ميشود. براي بعضي از مأموريتهاي دراز مدت که محل انجام آنها از زمين بسيار دور است، باتريهاي کوچک اتمي نيز در نظر گرفته ميشود.
سرعت حرکت ماهوارهها به فاصلهي آنها از زمين بستگي دارد. هر چه ارتفاع مداري که ماهواره بر آن حرکت ميکند بيشتر باشد، سرعت آن نيز بيشتر است. سريعترين ماهواره تقريباً هر 90 دقيقه يک بار زمين را دور ميزند. سرعت اين ماهواره حدود 9/7 کيلومتر بر ثانيه است. اين نمونهي فوقالعاده روي مداري در ارتفاع 36000 کيلومتري و بر فراز استوا حرکت ميکند. ما به ماهوارههايي نيز نياز داريم که هر 24 ساعت يک بار زمين را دور بزنند. يعني همان زماني که زمين نيز يک بار دور خود ميگردد. کسي که از زمين به آسمان نگاه ميکند، اين گونه ماهوارهها را هميشه در جاي ثابتي ميبيند.
نخستين ماهواره در فضا
در روز چهارم اکتبر 1957 ساعت 14 به وقت مسکو، تاس ـ خبرگزاري شوري ـ خبر پرتاب نخستين ماهواره را به سراسر جهان مخابره کرد. خبر فوقالعاده ميهج بود. اين ماهواره را اسپوتنيک 1 (Sputnik 1) ناميدند. بعد از 21 روز باتريهاي ماهواره تخليه شدند و بعد از 92 روز اسپوتنيک 1 با لايههاي ضخيم جو برخورد کرد و به طور کامل سوخت.
در سوم نوامبر 1957 يعني کمتر از يک ماه بعد از پرتاب اسپوتنيک 1 روسها با پرتاب اسپوتنيک 2 به فضا آمريکاييها را به حيرت واداشتند. همراه با اين فضاپيما سگي به نام «لايکا» نيز به مدار فرستاده شد. لايکا نخستين موجود زندهاي است که به فضا راه يافته است. اين سگ هفت روز درون اتاقک دربسته و غيرقابل نفوذ خود دور زمين چرخيد. در اين مدت همهي واکنشها و اعمال حياتي بدن حيوان ارزيابي ميشد و نتايج آنها به زمين مخابره ميگرديد. سپس اکسيژن ذخيره شده در اتاقک به پايان رسيد و لايکا به علت فقدان اکسيژن مرد. روسها موفق نشدند که آن اتاقک و سرنشينش را همان طور که در نظر داشتند از فضا بيرون آورند و به زمين بازگردانند.
پرتاب اسپوتنيک 1 بيش از همه آمريکاييها را غافگير کرد که در همان زمان خود را براي پرتاب ماهوارهاي اختصاصي به فضا آماده ميکردند. در سال 1955 رئيس جمهور وقت آمريکا دستور ساخت يک موشک باربري با نام ونگارد (Vangurd) را صادر کرده بود. اما با پرتاب اسپوتنيک ادامهي اين برنامهي در حال اجرا متوقف گرديد. بدين ترتيب نخستين ماهوارهي آمريکايي يعني Explorer 1 در 31 ژانويهي 1958 به فضا پرتاب شد.
من حسین بهلولی هستم دانشجوی مخابرات گرایش سوئچینگ